Wat is eigenlijk eerlijkheid?

Ik heb in mijn leven vaak te maken gehad met mensen die oneerlijk waren. Toen ik hier de afgelopen week met een gast in een van onze programma’s over sprak kwam ik er achter dat ik de plank regelmatig misschien wel heel erg mis heb geslagen. Beter gezegd, ik kreeg een beeld van hoe mijn overtuigingen van ‘eerlijkheid’ completer zou moeten zijn.

Toen ik de vraag van hem kreeg; “Wat is eigenlijk eerlijkheid?”, moest ik daar even over nadenken. Na mijn eerste gedachten en spontane reacties bleek die vraag me veel meer te raken dan ik dacht. Ik ging er langer voor zitten om eens uit te zoeken en na te denken hoe het nu eigenlijk met dat woord ‘eerlijkheid’ zit. En alweer gaven boeddhistische achtergronden mij invalshoeken waarvan ik me tot die tijd niet bewust was. Een eye-opener.

Een van de basis uitgangspunten in het boeddhisme is dat je hier en nu leeft om goede dingen te doen. Beschadig in de eerste plaats jezelf-, en daarnaast ook de ander niet. Een van de diepere pijlers van Karma (actie).

Laat het Machiavelli principe (verdeel en heers) om over de ruggen van een ander ergens beter van te worden en om de touwtjes in handen te kunnen blijven houden even varen. Daarin ligt immers over het algemeen de bewuste intentie verborgen om anderen schade te berokkenen (bewust liegen is daar onderdeel van) om er zelf beter van te worden. Het is een soort stelen of criminele daad.

Als je praat over eerlijkheid is het eerst principe dat je eerlijk moet zijn naar jezelf. En om eerlijk te zijn naar jezelf put je uitsluitend uit JOUW eigen achtergrond en realiteit. Het is jouw basis voor karma, actie (geven & ontvangen). Deze realiteit is jouw spiegel van waaruit je de boodschappen uit de wereld om je heen (relaties) ontvangt én benadert.

Als je dus het gevoel krijgt dat mensen om je heen oneerlijk zijn, kijk dan eerst eens heel diep in jezelf. Vraag jezelf dan eens of dat wel echt zo is. Kun je dat wel heel zeker stellen? Ken je de realiteit van de ander? Heb je de tijd wel genomen om je in die (andere) realiteit / achtergrond te verdiepen?

De vierde leefrichtlijn in het Boeddhisme gaat over het geen onwaarheid spreken. Met onze uitspraken kunnen we veel mensen beschadig en omgekeerd andere mensen ons.

Soms kun je de pijn voelen door de, in jouw ogen, leugens die door anderen over jou verteld zijn of worden. Maar mensen zijn mensen, ze maken fouten, ze kunnen misschien onder stress staan, een scherp woord zeggen. En als jij daar op jouw manier open voor staat dan kun je je geraakt voelen. 

In de meeste gevallen is er echter helemaal geen kwaadaardige opzet in het spel (er is helemaal geen intentie om te liegen). Er wordt helemaal niets persoonlijks mee bedoeld. Mensen zijn nu eenmaal feilbaar en onder diverse omstandigheden zijn ze te gehaast, zich onbewust, en maken ze fouten. Ze hebben wel degelijk de intentie om eerlijk te zijn, de (hun) waarheid te spreken en oprecht te zijn.

Ze gebruiken alleen soms de verkeerde woorden, slaan de verkeerde toon aan of gebruiken een ‘muziek’ die bij jou niet goed valt in hun reactie. Misschien zijn ze het zichzelf niet eens bewust, net zoals jij het je niet altijd bewust zult zijn, dat er andere meningen, culturele achtergronden of overtuigingen zijn.

Het is wel zo enorm makkelijk om jezelf in een verongelijkte positie te zetten…, te denken; “Dit gebeurt mij nu ook altijd…’, ‘zie je wel iedereen is tegen mij of liegt tegen me.’ Misschien kun je op een andere manier denken, of nog beter voelen; "Ze proberen me te helpen om een succes van me te maken". Zie het eens als een persoonlijk leerproces om eerst verschillende invalshoeken en uitgangspunten te onderzoeken voordat je de stap zet om te denken en/of te stellen dat er gelogen is. Dit helpt je om een relatie levend te houden en er in te blijven vertrouwen. Zonder dat vertrouwen is de bezieling in een relatie weg.

Als jij in balans bent / blijft (equanimity) kun je op een gepast moment de ander vragen naar zijn of haar achtergronden of beweegredenen van de reactie. Zeker weten dat je meestal verbaast bent, en misschien zelfs ook nog wel hard lacht, als je dat vanuit hun spiegel mag ervaren. En als je dan toch in die spiegel kijkt… geef jezelf dan eens een knipoog en vergeef die ander (en jezelf). Vergeven (wat niets anders betekent dan een nieuwe kans geven) is een onderwerp op zich. Door meditatie kun je er achter komen wat dat betekent. Het leert ons dat we ons niet bezwaard of aangevallen hoeven te voelen en ook geen gevoelens van wraak hoeven te gaan koesteren als zaken zich tegen ons lijken te keren.

Eigenlijk immers heeft iedereen zijn beste intenties en het hart op de juiste plaats maar het lukt niet altijd om dat ook te laten zien. Sommige mensen kennen helaas zo weinig compassie, liefde en wijsheid, dat ze voortdurend en zonder het zelfs te weten dingen doen die anderen schade toebrengen. Dat is tragisch, maar we moeten onszelf daarin niet verliezen en er in mee gaan als we dat merken. Weet dat er veel mensen wanhopig verward zijn en nog moeten leren dat de manier om werkelijk gelukkig te leven, te maken heeft met het los laten van allerhande verlangens en je open stellen voor vriendelijkheid en behulpzaamheid naar de wereld om je heen.

Het boeddhisme leert ons dat we hier op aarde zijn om in ons leven te leren. Iedereen leert, verandert en groeit. En als je daar eens bij stil staat geeft het je de mogelijkheid om onbaatzuchtig te leven, goede dingen te doen die openheid, blijdschap en harmonie opleveren.

Frans Captijn